Το προτεινόμενο Έργο με τίτλο: «ΠΡΑΣΙΝΗ ΜΑΝΗ Πρόληψη και Ανακύκλωση Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ) στο Δήμο Δυτικής Μάνης», αντιστοιχεί στην Θεματική Ενότητα: Α.3.2 Ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών ή δράσεων για την ενίσχυση της ανακύκλωσης και της διαλογής στην πηγή των αστικών στερεών αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων των βιοαποβλήτων.

Πραγματεύεται το μεγάλο θέμα των ΑΣΑ και πως αυτό μπορεί να γίνει κτήμα και πράξη των κατοίκων και επισκεπτών της περιοχής. Το έργο αυτό αφορά δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τη διαχείριση των ΑΣΑ στην περιοχής του Δήμου Δυτικής Μάνης.

Μιας περιοχής με πολλές ιδιαιτερότητες, όπως: πλούσιο φυσικό περιβάλλον, μικρό αριθμό πληθυσμού σε μεγάλη έκταση, εποχιακό πληθυσμό λόγω τουρισμού, μακριά από Χώρους Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ). Χαρακτηριστικά ο πιο κοντινός ΧΥΤΥ υπάρχει στην Αχαΐα, πουθενά στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Υπάρχουν μόνον Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ).

Θέληση είναι τα καθαρά ανακυκλώσιμα υλικά (χαρτί, γυαλί, πλαστικό, αλουμίνιο- μέταλλα) και το οργανικό κλάσμα, κομποστοποιήσιμο (Φλούδες, χόρτα, κόκκαλα και γενικά ό,τι προέρχεται από την κουζίνα) να μην πάνε στον Χώρο Υγειονομικής Ταφής, αλλά να γίνεται διαλογή στην πηγή.

Αυτό έχει ως στόχο το παρών Έργο. Να αναπτύξει και εφαρμόσει πιλοτικές δράσεις για την ενίσχυση της ανακύκλωσης, με τη διαλογή στην πηγή, των ΑΣΑ και των βιοαποβλήτων.

Η ολοκληρωμένη διαχείριση των ΑΣΑ προϋποθέτει τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων: του Δήμου Δυτικής Μάνης, των δημοτών, των επισκεπτών, φορέων όπως επαγγελματικοί σύλλογοι, σχολικές μονάδες, σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων, εθελοντικοί φορείς, πολιτιστικοί σύλλογοι και όλος ο γενικός πληθυσμός.

Η αποτελεσματικότητα των δράσεων της διαλογής στην πηγή με την οικιακή κομποστοποίηση και τη χωριστής διαλογής βιοαποβλήτων προϋποθέτει στοχευμένη και επαναλαμβανόμενη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όλων των εμπλεκόμενων. Έχει αποδειχτεί εμπειρικά και επιστημονικά ότι η στοχευμένη ενημέρωση του τοπικού πληθυσμού βελτιώνει την αποδοτικότητα και συμμετοχικότητα των προγραμμάτων διαλογής στην πηγή κατά 35-55%, καθιστώντας την ενημέρωση κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας. Κρίνεται γι’ αυτό επιβεβλημένη η οργάνωση δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του τοπικού πληθυσμού ώστε να συμμετέχει και υποστηρίζει τις δράσεις μαζί με το Δήμο Δυτικής Μάνης.

Χρησιμότητα Ανακύκλωσης Αστικών Στερεών Αποβλήτων

Τα απόβλητα, τα οποία ορίζονται από την οδηγία 2008/98/ΕΚ στο άρθρο 3 παράγραφος 1 ως «κάθε ουσία ή αντικείμενο το οποίο ο κάτοχός του απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να απορρίψει», αποτελούν δυνητικά τεράστια απώλεια πόρων τόσο με τη μορφή υλικών όσο και με τη μορφή ενέργειας[1]. Επιπλέον, η διαχείριση και διάθεση αποβλήτων μπορεί να έχει σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα, οι χώροι υγειονομικής ταφής αποβλήτων καταλαμβάνουν εκτάσεις γης και μπορεί να προξενήσουν ρύπανση του αέρα, του νερού και του εδάφους, ενώ η αποτέφρωση μπορεί να οδηγήσει σε εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων.

Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης(ΕΕ) για τη διαχείριση των αποβλήτων αποσκοπούν στη μείωση των επιπτώσεων των αποβλήτων για το περιβάλλον και την υγεία και στη βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των πόρων. Ο μακροπρόθεσμος στόχος των πολιτικών αυτών είναι να μειώνονται οι ποσότητες των παραγόμενων αποβλήτων και, εφόσον η παραγωγή αποβλήτων είναι αναπόφευκτη, να προωθούνται αυτά ως πόροι και να επιτυγχάνονται υψηλότερα επίπεδα ανακύκλωσης και η ασφαλής διάθεση των αποβλήτων[1].

Το 2016, στην ΕΕ παρήχθησαν 5 τόνοι αποβλήτων ανά κάτοικο και η συνολική παραγωγή αποβλήτων στην EE-28 από όλες τις οικονομικές δραστηριότητες και τα νοικοκυριά ανερχόταν σε 2.538 εκατομμύρια τόνους[1]. Η μαζική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε τα τελευταία 25 χρόνια και η ταυτόχρονη ταχεία απαξίωση των προϊόντων έχει οδηγήσει σε δραματική αύξηση των ροών αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ).Περίπου το 10% των συνολικών αποβλήτων που παράγονται στην Ευρώπη αποτελείται από τα ΑΣΑ, δηλαδή απόβλητα που παράγονται από νοικοκυριά και, σε μικρότερο βαθμό, από μικρές επιχειρήσεις και από δημόσια κτήρια, όπως σχολεία και νοσοκομεία.

Το 2012, 481 κιλά ΑΣΑ παράχθηκαν ανά άτομο στις 33 χώρες μέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ). Υπάρχει μια ελαφρά καθοδική τάση από το 2007 και στο εξής, η οποία μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει από την οικονομική κρίση που έπληξε την Ευρώπη από το 2008[2]. Παντού στην ΕΕ, μια αυξανόμενη ποσότητα αποβλήτων ανακυκλώνεται και μια μειούμενη ποσότητα στέλνεται σε χωματερές. Για τα ΑΣΑ, το ποσοστό των ανακυκλωμένων ή λιπασματοποιημένων αποβλήτων στις 27 χώρες της ΕΕ αυξήθηκε από 31 % το 2004 σε 41 % το 2012[2]. Παρόλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών.

Έρευνες στην Ελλάδα δείχνουν την αναγκαιότητα αλλαγής στάσης και συμπεριφοράς των ανθρώπων στο θέμα της διαχείρισης των ΑΣΑ. Για την καλύτερη περιβαλλοντική διαχείριση των ΑΣΑ, τη συμβολή της στην κυκλική οικονομία και την ενίσχυση της αποδοτικότητας των πόρων, είναι απαραίτητη η βελτίωση της συλλογής, επεξεργασίας και ανακύκλωσης των αστικών στερεών αποβλήτων στο τέλος της ζωής τους.

Τα ΑΣΑ δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό πρόβλημα αλλά και οικονομική ζημία και επιβάρυνση για την κοινωνία μας. Η εργασία και οι άλλες εισροές (γη, ενέργεια κ.λπ.) που χρησιμοποιούνται στις φάσεις εξαγωγής, μεταφοράς, διάδοσης και κατανάλωσης χάνονται και αυτές όταν τα απόβλητα απορρίπτονται. Επιπροσθέτως, η διαχείριση ΑΣΑ κοστίζει χρήματα. Η δημιουργία υποδομής για την αποκομιδή, τον διαχωρισμό και την ανακύκλωση είναι δαπανηρή αλλά μόλις τεθεί σε λειτουργία, η ανακύκλωση μπορεί να αποφέρει έσοδα και να δημιουργήσει θέσεις εργασίας. Η μετατροπή των αποβλήτων σε πόρο μέχρι το 2020 είναι ένας από τους βασικούς στόχους του Χάρτη Πορείας της ΕΕ για μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, Ευρώπη[3]. Ο χάρτης πορείας τονίζει επίσης την ανάγκη για διασφάλιση ανακύκλωσης υψηλής ποιότητας, για εξάλειψη των χωματερών, για περιορισμό της ανάκτησης ενέργειας στα μη ανακυκλώσιμα υλικά και για τη διακοπή των παράνομων μεταφορών αποβλήτων.

Σε πολλές χώρες όπως και στην Ελλάδα, τα απόβλητα από την κουζίνα και τον κήπο, δηλαδή τα οργανικά απόβλητα ή βιοαπόβλητα, συνιστούν το μεγαλύτερο ποσοστό των ΑΣΑ.

Με το όρο «βιοαπόβλητα», εννοούνται τα κλάσματα των «τροφίμων και των μη βρώσιμων τμημάτων των τροφίμων που αφαιρούνται από τη τροφική αλυσίδα εφοδιασμού» και πρόκειται να απορριφθούν[4].

Απόβλητα παράγονται σε όλη την αλυσίδα παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων (την πρωτογενή παραγωγή, τη βιομηχανία μεταποίησης τροφίμων, το χονδρικό και λιανικό εμπόριο, τη διανομή, τις υπηρεσίες εστίασης, φιλοξενίας και τα νοικοκυριά)[4].

Εκτιμάται ότι τα νοικοκυριά στην ΕΕ-27 ευθύνονται για 42% των βιοαποβλήτων που παράγονται (από το στάδιο της επεξεργασίας έως την κατανάλωση – ο υπολογισμός δεν περιλαμβάνει τα απόβλητα της πρωτογενούς παραγωγής). Επιπλέον εκτιμάται ότι περίπου το 20-30% των βιοαποβλήτωνπου παράγεται στα νοικοκυριά, είναι τρόφιμα που σπαταλήθηκαν είτε επειδή πέρασε η ημερομηνία λήξης τους, είτε γιατί ήταν σε περίσσεια[5]. Ενδεικτικές μέθοδοι διαχείρισης και επεξεργασίας των βιοαποβλήτων είναι: η παραγωγή ζωοτροφών, η κομποστοποίηση (οικιακή/κοινοτική κομποστοποίηση), η αναερόβια χώνευση, η καύση με ανάκτηση ενέργειας και τέλος η υγειονομική ταφή[6].

Στην ΕΕ-28 το 2012, τα νοικοκυριά παρήγαγαν ≈ 47 εκατ. τόνους το χρόνο, ποσοστό 53% των συνολικών βιοαποβλήτων. Το δε κόστος που συνδέεται με τα βιοαπόβλητα (για την ΕΕ-28 το 2012) εκτιμάται σε ≈143 δις ευρώ, με τα 2/3 να συνδέονται με τα νοικοκυριά (≈98 δισ. ευρώ)[6]. Καταναλωτές σε άλλες αναπτυγμένες χώρες, πετάνε 20 με 30% των τροφίμων που αγοράζουν[5]. Τα δεδομένα που υπήρχαν για την Ελλάδα δεν ήταν αρκετά για να ποσοτικοποιηθεί με ακρίβεια το πρόβλημα των αποβλήτων τροφίμων[6]. Πρόσφατη, ωστόσο, έρευνα ανέφερε ότι η συνολική παραγωγή βιοαποβλήτων κατά κεφαλήν εκτιμάται ότι είναι ≈ 76 kg ανά άτομο ετησίως[7].

Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνουν πόσο σημαντική είναι η ευαισθητοποίηση του κοινούστο θέμα της ορθής διαχείρισης αποβλήτων τροφίμων. Τα ΑΣΑ ανήκουν σε αυτούς που τα δημιουργούν, δηλαδή στους πολίτες, και απαγορεύεται να τα ρίχνουν στο περιβάλλον γιατί δεν μπορούν να απορροφηθούν και να ενσωματωθούν. Επομένως οι πολίτες έχουν ευθύνη για αυτά. Η πολιτεία μέσω των Δήμων οφείλει να λύσει το εξής πρόβλημα: Να ορίσει σημεία και τρόπο ώστε να παραλαμβάνει τα ΑΣΑ και να τα οδηγεί σε χώρο όπου με κατάλληλη τεχνολογία θα τα αποδομεί, ανακυκλώνει, επαναχρησιμοποιεί και ενσωματώνει σε υγιές περιβάλλον.

Η πολιτεία, ανεξάρτητοι φορείς συνεργαζόμενοι με το κράτος αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), σύλλογοι και ΜΚΟ που σχετίζονται με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Πανεπιστήμια κ.α., έχουν ευθύνη να ενημερώνουν τους πολίτες και να τους ευαισθητοποιούν με σκοπό την ενεργό συμμετοχή τους στην πρόληψη, ανακύκλωση και διαλογή των αστικών στερεών αποβλήτων και την επαναφορά τους στο υγιές περιβάλλον. Με την παρούσα πρόταση προβάλουμε μία πιλοτικού χαρακτήρα παρέμβαση.

Πιστεύουμε, πως να έχει αποτελέσματα η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση πρέπει να υπάρχει ένα καλά οργανωμένο σχέδιο που να είναι εύκολα υλοποιήσιμο, αρχικά σε πιλοτικό επίπεδο. Να εφαρμοστεί δηλαδή σε ένα μέρος του πληθυσμού της Ελλάδας όπως είναι η Δυτική Μάνη,  μια επαρχιακή απομακρυσμένη γεωγραφικά περιοχή, προσδοκώντας τα αποτελέσματα αυτού του έργου να συνεισφέρουν και να βοηθήσουν ως οδηγός για την υλοποίηση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στο σύνολο του πληθυσμού της χώρας.

Το προτεινόμενο έργο θα εστιάσει σε μια ολοκληρωμένη λύση της απομάκρυνσης και αξιοποίησης των βιοαποβλήτων. Η ανακύκλωση και η διαλογή των υπόλοιπων ΑΣΑ (απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων, Ε-waste, παλιά αυτοκίνητα, μπαταρίες, πλαστικές σακούλες, χαρτί, παλιάρούχα, παλιά έπιπλα κ.α.) αν δεν ανακατευθούν με τα βιοαπόβλητα μπορεί να γίνει σε δεύτερο χρόνο, εφόσον έχει αποφευχθεί η μόλυνση του περιβάλλοντος. Ο πολίτης πρέπει να διευκολυνθεί, να αποβάλλει την αδιαφορία του και να ενσωματώσει στη συνείδηση του τη σωστή διαχείριση των ΑΣΑ, όχι μόνο γιατί είναι παράνομο να ρυπαίνει και να μολύνει το περιβάλλον αλλά γιατί είναι και ανήθικο. Για την αλλαγή νοοτροπίας χρειάζεται την κινητοποίηση όλων των οργανωμένων δομών της κοινωνίας με επί τόπου παρουσία των μελών της ομάδας έργου και συμμετοχή του κράτους μέσω του Δήμου αλλά και του συλλόγου εθελοντών πολιτών. Δεν πρέπει να μείνει κανένας εκτός για να έχει το έργο το αναμενόμενο αντίκτυπο.

Η περιοχή της Δυτικής Μάνης αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω του τουρισμού, με τα ΑΣΑ που κατακλύζουν την περιοχή, καθώς συχνά σταματάει η μεταφορά τους από τους εργολάβους και δεν πραγματοποιείται ανακύκλωση και διαχωρισμός των βιοαποβλήτων. Τα αμάζευτα ΑΣΑ που ξεχειλίζουν και συσσωρεύονται κι έξω από τους κάδους, δημιουργούν ρύπανση του περιβάλλοντος και αποτελούν δυσφήμηση για την περιοχή, με αποτέλεσμα να πλήττει τον τουρισμό, την κύρια βιομηχανία και πηγή εσόδων της περιοχής.

Οι δράσεις του προτεινόμενο έργου για την πρόληψη και την ανακύκλωση των ΑΣΑέχουν ως σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Η τακτική του έργου θέτει ως στόχο να αφυπνίσει περιβαλλοντικά τους πολίτες, ωθώντας τους να γίνουν πιο δραστήριοι και δυναμικοί σε θέματα πρόληψης, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των στέρεων απόβλητων που παράγουν.